Nesta senda, a educación cumpre un rol primordial. Tanto é así que Nacións Unidas incorpóraa como unha meta específica dentro do Obxectivo de Desenvolvemento Sostible número 13, Acción polo Clima. Pero, para que a educación poida despregar o seu enorme poder transformador é necesario introducir modificacións no modelo actual. O Pacto Verde Europeo deu un importante paso ao anunciar precisamente un novo marco europeo de competencias universitarias sobre cambio climático e desenvolvemento sostible.

En España, a recente lei estatal de cambio climático (maio 2021), mencionada máis arriba, avanza na mesma liña. En concreto, establece que as universidades revisen o tratamento do cambio climático nos plans de estudos conducentes a títulos oficiais. Non se esquece a lei de garantir a formación do profesorado e de impulsar decididamente a investigación sobre esta materia.

Tamén é bastante coñecido o marco que debuxaron moi  tempranamente algúns lexisladores autonómicos para os seus respectivos territorios (Cataluña en 2017, Andalucía en 2018 e Illas Baleares en 2019). Por exemplo, a lei andaluza establece que “as universidades públicas e privadas de Andalucía incorporarán nos plans de estudos as titulacións oficiais de grao e posgrao contidos sobre as causas e os efectos do cambio climático, así como das medidas que poidan adoptarse para a mitigación e a adaptación ao cambio climático” (art. 25.1).

Outras comunidades preparan iniciativas similares (Canarias, Valencia, País Vasco…). É  esperable, pois, que dentro de moi curto espazo de tempo a arquitectura básica estea xa fixada e póidase avanzar cara ás etapas subseguintes.

Hai que considerar, ademais, que actualmente se está deseñando o novo marco normativo universitario. Entre outros, o Anteproxecto de Lei Orgánica do Sistema Universitario, proxecto de real decreto polo que se establece a ordenación dos ensinos oficiais do sistema universitario español. De feito, a Unión Europea condicionou a achega de financiamento para España á efectiva aprobación deste novo marco legal.

Ademais, a estratexia programática do Ministerio de Universidades establece como un dos seus eixos cardinais contar cunha “Universidade comprometida coa xustiza social e así mesmo coa transición ecolóxica, tanto coa súa contribución ao coñecemento e aplicación do coñecemento neses ámbitos como na súa propia práctica”.

A estratexia subliña o papel exemplificativo da Universidade: “Os campus e recintos universitarios deben ser prototipos de sustentabilidade”.

Para a posta en marcha destas previsións hai que abordar interrogantes básicos como son, por exemplo, que competencias conformarían ese mínimo común denominador que permita alcanzar a alfabetización climática ou como debería producirse esa incorporación.

O certo é que a liña base da que partimos non é especialmente esperanzadora, revelándose a necesidade de acometer estudos de amplo espectro que permitan ter unha radiografía afinada da realidade que se quere transformar.

Desde logo, o desafío é maiúsculo dada a transversalidade e carácter holístico do cambio climático e as súas causas e efectos. Hai que identificar aquelas competencias sobre cambio climático que todo graduado debería adquirir (o que poderiamos denominar nivel de alfabetización).

Pero tamén haberá que preparar novas xeracións de profesionais con habilidades e capacidades suficientes como para impulsar a  descarbonización da economía, o enfoque de economía circular ou o cambio no modelo enerxético.

Cidadáns conscientes e comprometidos para afrontar con solvencia outros tantos problemas derivados da emerxencia climática, como son, por exemplo, a deforestación ou a migración climática.

Todo iso devólvenos á casa de partida: hai que educar para transformar. E hai que facelo sen demora. Como dicía Albert Camus na peste, “o mal que hai no mundo vén case sempre da ignorancia”.

Imaxe de Naassom Azevedo