Como consumidor@s somos un invento recente, de hai apenas un século. A orixe moderna do termo “consumidor” procede da expansión da industria publicitaria no século  XX, e contribúe á masiva participación cidadá nos valores de mercado e industriais a escala. Como seres humanos, recorremos ao consumo ou recursos (alimento, auga, etc.) para sobrevivir. A  hipertrofia só devén cando a sociedade comeza a virar ao redor da necesidade de elevar eses niveis para o seu “bo” funcionamento.

Fenómeno que arrinca timidamente tras a Gran Depresión, cando os diarios, as revistas e as radios comezan a chamar por primeira vez “consumidores” á cidadanía norteamericana, alentándolles así a apoiar a súa economía adquirindo bens das súas fábricas. E esténdese globalmente tras a Segunda Guerra Mundial, quedando así inaugurada a “Sociedade de consumo”.

Na primavera de 1955, o economista Victor Lebow escribía no Journal of retailing: “A nosa enorme industria produtiva demanda que fagamos do consumo o noso estilo de vida, que convertamos comprar e usar bens en rituais, que busquemos satisfacción espiritual e do ego consumindo. Necesitamos que as cousas se compren, queimen, gasten, remplacen e sexan descartadas…”. Unha aspiración atroz nun planeta de recursos finitos.

Hoxe vivimos na  hipertrofia do anhelo cumprido de Lebow.

Actualmente, demandamos 1,7 planetas en recursos terrestres ao ano, é dicir, consumimos e producimos por encima da capacidade da Terra para renovarse, segundo Global  FootPrint Network, organismo que mide a pegada ecolóxica global e de cada país. España necesita 2,8 veces a súa superficie para atender o seu consumo anual de recursos naturais.

En 2020, un estudo publicado en Nature constatou que, por primeira vez, a masa antropoxénica (creada polos seres humanos: infraestruturas, edificios, produtos, etc.) supera a biomasa (a dos seres vivos). En 1900 era un 3% da biomasa. Agora o volume dos edificios e infraestruturas é maior que a das árbores e matogueiras. A masa dos plásticos dobra a de todos os animais terrestres e mariños. E só as rúas, edificios e pontes de Nova York pesan máis que o total de peces do mar.

«Tras a Gran Depresión, cando os diarios, as revistas e as radios comezan a chamar por primeira vez “consumidores” aos cidadáns norteamericanos»

Esta masa antropoxénica viña dobrando cada 20 anos, pero triplicarase as próximas décadas. Catro quintas partes dos produtos e obxectos en uso hoxe teñen menos de 30 anos. Nos últimos anos, de media, por cada persoa, créase unha cantidade de masa igual ao seu peso cada semana.

Niso, inflúe que ao ano destínense ao redor de 400.000 millóns de euros a márketing. Unha cantidade moito maior que o orzamento anual da ONU, ou o educación, sanidade ou xustiza na maioría de países. Esa suma astronómica está diseminada ao noso ao redor incitándonos a consumir a través de miles de reclamos diarios nas redes sociais, móbil, prensa, radio, televisión, computador,  tablet, na rúa, a través de entes, eventos,  influencers, a industria cultural, etc.

Todos formamos parte da “Sociedade de consumo” (empresas, administracións, persoas consumidoras, etc.) e somos corresponsables dos impactos que xera o consumo. Pero non todos no mesmo grao…

Respecto dos fogares e as industrias, o estudo How your personal consumption affects climate (2016) da Universidade Norueguesa de Ciencia e Tecnoloxía, advirte que o consumo dos fogares supón un 60% ou 80% da pegada ambiental global. Pero recalca que catro quintas partes dese impacto (outro 80%) non son atribuíbles aos consumidores, senón que son secundarios, derivan das industrias que fabrican os nosos bens e servizos.

Todo deixa unha “pegada de carbono”, uns quilos ou toneladas de  C02. Por exemplo, unha persoa ao respirar dous quilos de C02 por hora­. Chámase pegada de carbono primaria (directa) á que deriva das accións persoais (estilo de vida, gasto enerxía, transporte); e secundaria (indirecta) á que se crea desde a produción dos bens e servizos ata o final da súa vida.

«Na actualidade consumimos e producimos por encima da capacidade da Terra para renovarse»

As persoas con rendas máis altas tenden a estilos de vida de maior consumo, por iso posúen maior pegada. O  estudo Combater a desigualdade das emisións de carbono (2020) de Oxfam  Intermon e o Instituto de Medio Ambiente de Estocolmo, avalía as emisións do consumo de diferentes grupos de ingresos entre 1990 e 2015 –cando se duplicou a cantidade CO2 na atmosfera– concluíndo que o 1% máis rico da poboación (con ingresos por encima de 109.000 dólares ao ano) emite máis do dobre de carbono que a metade máis pobre, 3.100 millóns de persoas.  O 50% máis pobre (con ingresos inferiores aos 6.000 dólares ao ano) só xeraron o 6% do aumento total de emisións.

O pasado setembro, outro estudo publicado en Nature Briefing, The role of high- socioeconomic- status  people  in  locking  in  or  rapidly  reducing  energy- driven  greenhouse gas  emissions, chegaba a conclusións similares. Moitas persoas cun patrimonio de activos de máis de 50 millóns de dólares, teñen unha pegada climática excepcionalmente grande, debido ao seu consumo, as súas propiedades inmobiliarias e o uso de jets privados.

Os investigadores constataron que as emisións das viaxes aéreas aumentan rápido en función dos ingresos. Son a maior fonte de emisións de gases de efecto invernadoiro nas persoas de status socioeconómico alto. O 50% provén só do 1% da poboación mundial.

Tamén as emisións da vivenda gardan correlación co nivel de ingresos. En Europa case o 11% delas proceden do 1% superior de ingresos (atribuíbles a casas máis grandes, residencias múltiples e máis consumo de enerxía no fogar), tamén invisten máis en accións, bonos, negocios e bens raíces. Así como en compañías de combustibles fósiles.

@s autor@s do estudo móstranse optimistas sobre o papel que poden desempeñar os  súper-ricos para cambiar as políticas de investimento e ser modelos para quen aspira a alcanzar o seu nivel de status económico. Consideran que se trasladan os seus investimentos a compañías baixas en emisións, poden presionar ás empresas para reducir as súas emisións e impulsar un cambio estrutural.

Ao observar a lista dos máis ricos de Forbes 2021: Jeff Bezos ( Amazon), Elon Musk ( Tesla,  Space X),  Bernard Arnault (LVMH), Bill Gates (Microsoft), Marc Zuckerberg (Facebook), ou Mukesh Ambani (Reliance  Industries, dedicado ao petróleo, gas natural,  petroquímicos), chama a atención que son grandes emisores de carbono polo seu propio consumo –Gates é fan dos jets, por exemplo, que emiten ata 40 veces máis que un voo regular;  Bezos das viaxes espaciais, onde cada pasaxeiro deixa entre 50 e 75 toneladas de CO2 en minutos, cando un avión comercial de Londres a Nova York deixa tres tonelada de CO2– e, ademais, as súas multinacionais, dunha ou outra forma, impulsan o consumo global.

Os dous grupos máis afectados polo cambio climático son os que menos contribuíron a el: as futuras xeracións, así como as persoas en situación de pobreza e exclusión. Conforme ao informe AROPE de 2020, en España o segundo grupo é un 25,3% da poboación, 11,8 millóns de persoas.

O ODS12 da axenda 2030 da ONU é o consumo e a produción responsable. Camiñar cara a ese consumo que non nos consuma, e permita un desenvolvemento sostible, implica reflexionar sobre eses diversos graos de corresponsabilidade para establecer medidas. Tamén coñecer os nosos dereitos como consumidores: 1º ás necesidades básicas. 2º de seguridade. 3º de elección. 4º de  resarcimiento. 5º de información. 6º de formación. 7º de representación. 8º a unha contorna saudable.

E ter presente que antes que consumidores somos cidadáns, titulares de dereitos políticos sometidos ás leis. Ademais de seres humanos, con dereitos e necesidades vitais recoñecidos na Declaración Universal dos Dereitos Humanos da Asemblea Xeral da ONU (1948). E inevitablemente, habitantes do planeta e parte da natureza, por tanto suxeitos aos seus límites biofísicos e á súa biocapacidade.