Por: Alba  Ardura Gutiérrez. Investigadora  posdoctoral na área de Xenética, Universidade de Oviedo

Para que se fagan unha idea, un teléfono móbil ten entre 500 e 1.000 compostos diferentes. Ademais, hai que saber que a obtención destes materiais pon en risco a saúde dos traballadores e as traballadoras que extraen os metais nas minas e fabrican os produtos. E ao final da súa vida útil, se eses materiais non son tratados adecuadamente, as substancias perigosas que conteñen poden contaminar o medio ambiente e afectar á saúde das persoas.

A maioría dos metais necesarios para a produción de dispositivos electrónicos son extraídos en minas de países en vías de desenvolvemento, como África. Unha vez obtidos, son comprados por grandes empresas asiáticas para producir os compoñentes dos aparellos electrónicos.

Finalmente, os teléfonos intelixentes, tabletas e coches eléctricos producidos serán vendidos en todo o mundo. Aínda que a maioría dos consumidores vivirán en países desenvolvidos, como os de América do Norte e Europa.

Pero isto non é todo. Cando os nosos dispositivos electrónicos xa están obsoletos e a súa batería non dura o suficiente, a viaxe dos metais pesados que comezou nas minas africanas termina co envío do noso lixo electrónico de novo ao continente africano.

Os países ricos pagarán aos países pobres por facerse cargo do seu lixo, sendo unha parte importante da súa economía. Pero causando un gran problema ambiental, xa que a reciclaxe nestas zonas non está o suficientemente desenvolta.

A modo de exemplo, en Ghana, país de África occidental, está unha das entulleiras de residuos electrónicos máis grandes do mundo, e recibe principalmente refugallos electrónicos europeos. Nesta entulleira, o lixo tecnolóxico acumúlase para ser posteriormente queimado.

Eses refugallos poden empezar a descompoñerse, producindo gases que van á atmosfera e líquidos que penetrarán na terra. A súa queima tamén emitirá gases perigosos que pasan á atmosfera. Estudos previos xa demostraron que a entulleira de refugallos electrónicos de Ghana causa unha contaminación importante do chan e a atmosfera por metais pesados.

Con todo, as poboacións locais descoñecen os problemas ambientais que producen estes refugallos electrónicos, respirando eses gases e consumindo os recursos naturais dos arredores. Non existe ningún control sanitario previo.

A volta do lixo electrónico europea aos países africanos pecha un círculo que é un claro exemplo da política global actual: o primeiro mundo extrae o que necesita e devolve o que xa non quere.

O enorme custo ambiental dos metais necesarios para saciar a necesidade cada vez maior de dispositivos eléctricos e electrónicos en países desenvolvidos están a pagalo os países produtores e receptores de refugallos en África. Mentres tanto, os estados europeos benefícianse dos novos aparellos e o transporte ecolóxico sen carbono grazas aos automóbiles eléctricos que levan minerais africanos nas súas baterías.

Pero quizais ese círculo non sexa perfecto e esta contaminación estea a chegar aos cidadáns europeos. Os produtos do mar poderían ser un posible vector de contaminación por metais pesados entre África e Europa.

Os metais pesados producidos en áreas mineiras e en entulleiras de refugallos electrónicos chegan ás augas costeiras a través de ríos e regatos e acumúlanse nos sedimentos mariños. Desde alí, entrarán na cadea  trófica a través do plancto. Logo pasarán aos peixes que consomen ese plancto para, finalmente, terminar nos grandes depredadores.

A acumulación destes metais contaminantes dependerá das especies, dependendo do seu nivel trófico, a súa historia de vida e os seus hábitos de alimentación.

Un exemplo de peixe altamente depredador que acumula metais pesados é o  atún. Este peixe non é aconsellable para nen@s e mulleres embarazadas debido ao alto contido en mercurio que pode presentar. A presenza de metais nestes peixes depende da especie, o sexo e a zona na que se desenvolva.

O peixe capturado en augas africanas entra no comercio mundial e pódese vender en calquera lugar, aparecendo no mercado europeo. Os acordos de asociación de pesca sostible da Unión Europea permiten aos barcos da Unión capturar atún mentres  migra ao longo das augas africanas.

Por tanto, se a contaminación africana por metais pesados chega ao atún en mar aberto a través das plumas dos ríos e a cadea trófica, Europa podería estar a consumir a contaminación por metais pesados a través da inxesta de especies mariñas capturadas en augas africanas.

Que obteriamos se analizásemos atúns procedentes de diferentes zonas de pesca e comercializados en España? Estarían os metais extraídos en minas africanas, presentes nos refugallos electrónicos, concentrados en atúns procedentes de augas africanas?

A resposta é si. Os resultados dun estudo que publicamos recentemente mostran concentracións máis altas de todos os metais analizados en  atunes capturados en augas africanas, sobre todo de  mercurio e chumbo.

Ademais, as concentracións de metais nos atúns están relacionadas coas concentracións atopadas nas augas onde foron capturados, mostrando que os peixes están a incorporar os metais presentes no ambiente no que viven.

Agora que sabemos que o océano nos devolve todo o que lle enviamos, e que pode estar a danar a nosa saúde, que podemos facer?

Estes son algúns exemplos de vías de actuación:

1.Estudar en profundidade como pasa a contaminación por metais dos ríos e a terra ao mar.

2.Estudar en profundidade como se acumulan estes metais na cadea  trófica mariña.

3.Estudar o risco de inxestión de metais pesados a través do consumo de produtos do mar contaminados con metais procedentes da minería e o lixo electrónico.

4.Educar nun consumo responsable de aparellos electrónicos, dando a coñecer a procedencia e o tratamento dos residuos derivados.

5.Traballar cara á mellora no tratamento de refugallos electrónicos nos países produtores e importadores.